• Implementasaun Estadu de-Emerjênsia iha Baucau, Same no RAEOA

    Loja iha Baucau ho Be no Sabun fase liman

    Tama ba loron dala-lima Estadu Emerjênsia, Provedoria dos Direitos Humanos e Justiça (PDHJ) rejista kumprimentu em-jeral husi autoridades públikas no komunidade sira iha Baucau, Same, no RAEOA ba medidas ezekusaun deklarasaun Estadu Emerjênsia ne’ebé fo sai husi Governu. Mezmu nune’e, existe defisiensias balun ne’ebé necessita atensaun husi Governu nomos komunidade sira.

    Iha Baucau, ekipa monitorizasaun PDHJ nian observa situasaun hakmatek iha vila laran (Posto Administrativo Baucau Villa).  Iha Suku Bahu no Tirilolo, komunidade implementa ona regras Estadu Emerjênsia nian. Atividade negosiu la’o hanesan bai-bain; Nain husi loja ou quiosque (lê: kios) sira iha villa laran, inklui iha Marcado Vila Antiga-Baucau, tau bee no sabaun fase liman iha entrada estabelecimento comercial hirak ne’e. Transportes públikus sira la halo operasaun no motorizada ne’ebe halai ho motorista mesak deit. 

    Ekipa Integradu Munisipal Baucau ne’ebé liderado husi Presidente Autoridade Munisipal Baucau hahu ona disemina informasaun konabá medidas ezekusaun iha DG 3/2020 no halo prevensaun ba COVID-19 ba komunidade sira liu husi Administradores Postos no lideres komunitarias sira, inklui liu husi Komando PNTL Munisipiu Baucau.

    Entretanto, apesar de Artigo 18.husi Decreto Governo N. 3/2020 bandu realizasaun kualker eventos sociais, culturais no desportivos ne’ebé implica halibur ema hamutuk, ekipa monitorizasaunPDHJ iha Baucau nota katak iha dia 31 marsu 2020, Prezidente Autoridade Munisipal Baucau organiza atividade Ritual Kultural iha resintu Autoridade Munisipal (AM)  ho objetivu hamulak ba rai lulik no natureza iha Munisipiu Baucau husi Postu Administrativu 6 nian atu satak netik ka hases Peste vírus Corona ka Covid-19 hasoru komunidade sira iha Munisípiu Baucau. Serimónia Ritual ne’e involve lia nain husi Postu Administrativu 6 no Suku 59 husi Munisípiu Baucau. 

    Serimónia Ritual iha Baucau, organizadu husi AM Baucau

    Asaun PAM Baucau ne’e la kumpri DG N. 3/2020 artigu 17 no 18 tanba organiza eventu cultural nebe’e involve ema barak. PDHJ sei husu ba Ministériu Administrasaun Estatal atu garante Autoridade Munisipal no Administrador Munisipal hotu hodi kumpri DG N.3/2020 kona-ba medidas ezekusaun Estadu Emerjênsia. 

    Wainhira remata Serimónia Ritual equipa integradu sira halao kedan desiminasaun prevensaun COVID-19 ba suku sira iha Baucau laran.

    Iha Região Administrativa Especial Oé-Cusse-Ambeno (RAEOA), Autoridade Policia Nacional Timor-Leste (PNTL) hamutukho STAE no superviziona husi PDHJ RAEOA, hahu disemina implementasaun regras Estado Emerjênsia nian ba komunidade, inklui medidas prevensaun ba propagasaun vírus SARS-Cov2 ka moras COVID-19. Medidas diseminasaun ne’e halo molok  atuasaun forsa no seguransa PNTL ne’ebé hahu implementa regras sira iha Kinta Feira dia 1 de Abril 2020. Medidas ne’ebé forsa no seguransa PNTL sei foti mak halo kontrolu ba movimentu komunidade sira nian hodi kumpri regras sira hanesan halo distânsia sosial metru 1, transportes públikus atu la bele halo operasaun, kontrolu ba loja sira no kontrolu atividade seluk ne’ebé temin iha regras Estadu Emerjênsia. 

    PNTL halo sosializasaun iha dalan ba Motoristas no comunidades

    Durante loron haat (4) iha implementasaun Estado Emerjênsia, PDHJ RAEOA la rejista kazu violasaun direitus umanus ruma hasoru populasaun sira. Movimentu komunidade ho transporte públiku no privadu (motorizadas) lala’o hanesan bai-bain. Motorizada sira konduz de’it husi ema ida no balun uza máscara e balun la uja máscara. Transportes públicos de passageiros ne’ebé halo operasaun iha Pante Makasar laran nomos ligasaun ba sub-região seluk kumpri duni regra ezekusaun Estado Emerjênsia nian liu husi la halo operasaun hodi tula passageiros sira. Falta de transportes públicos difikulta komunidade barak ne’ebé presija asesu ba konsumu bens  ou necessidade básico sira ne’ebé maioria tenki asesu iha kapitál sub-rejiaun Pante Makasar. 

    Loja boot sira iha Pante Makassar maioria sei taka, maibe loja naton no kik sira kontinua loke. Mezmu hanesan ne’e, loja naton sira ne’ebé halo operasaun la tau bee no sabaun fase liman iha entrada ba loja sira, no ida ne’e difikulta konsumidores sira hodi kumpri regras Estado Emerjênsia nian. Situasaun la-hanesan akontese ba quisque (lê-kios) sira ne’ebé prepara sabaun no bee iha entrada. Banku BNCTL Sukursál RAEOA halo operasaun hanesan bai-bain mezmu la garante atu kliente sira bele mantein iha distância social 1 metro iha fasilidade nia laran, inklui iha fasilidade ATM. Ho envolvimento PNTL, Autoridade RAEOA no lider komunitaria sira nian, la akontese manipulasaun ou hasae folin sasan husi loja no markadu sira iha RAEOA.

    Mesmo que  artigo 18.husi Decreto Governo 3/2020 bandu realizasaun kualker eventos sociais, culturais no desportivos ne’ebé implica halibur ema hamutuk, ekipa monitorizasaun PDHJ observa katak iha loron Tersa 31-03-2020, liu-liu suku sira iha kapitál vila hanesan suku Costa no suku sira seluk, sei kontinua hala’o atividade Ritual ka Kultural nian ne’ebé organiza husi Lia-nain sira iha bairo, aldeia no suku ne’ebé involve ema ua’in inklui reprezentante Governu nian, hanesan realiza iha bairro Nispenu aldeia Oesono suku Costa (Kapela Santo Antonio nia oin/Tasi ibun). Lia-nain balun ne’ebé partisipa iha eventu ne’e hateten katak atividade ritual ne’e hetan mos orientasaun no autorizasaun husi Autoridade RAEOA nian.

    BNCTL RAEOA la promove distânsia sosial

    Situasaun hanesan akontese mos iha Same, Manufahi. Ekipa Monitorizasaun PDHJ iha same observa katak Komisaun Munisipal ba implementasaun regras Estado Emerjênsia no prevensaun SARS-Cov2/COVID-2019 hahu foti medidas necessárias sira. 

    Servisu Saúde Munisipiu Manufahi relata katak iha sidadaun Timor-an nain hat (4) mak tuir hela izolamentu obrigatório iha Same, feto rua no mane rua, ne’ebé foin fila husi Nasaun Indonésia tamba atividades particulares no escolas. Para além de ida ne’e, servisu saúde munisipiu Manufahi mos kontinua halo vizilânsia saúde ba pessoal sira ne’ebé mai husi estrangeiro. To’o noticia ne’e hatun, la iha ema ruma iha Same mak iha sintomas COVID-19. 

    Igreja Parokia Same informa katak, wainhira precisa, bele  fornese Eis Eskola Pre-secundaria COSAMAR Ailok laran ba fatin izolamentu Saúde Manufahi nian.

    PNTL Manufahi halo auto-stop iha Rotunda Suco Letefoho, Same.

    Durante primeiros dias Estado Emerjênsia iha Same, PNTL Munisipiu Manufahi hala’o operasaun iha entrada ba cidade Same iha área rotunda Suco Letefoho, Same, hodi kontrola motorizadas sira ne’ebé tula ema liu nain ida, no la utiliza máscara. PNTL mos hahu halo monitorizasaun iha área Merkadu Same hodi kontrola komunidade sira labele hala’o jogus sira ne’ebé maka bandu ona  no atu mantein distânsia social. 

    Estabelesimentu komersial sira iha Same vila kontinua halo operasaun no fasilita bee no sabaun iha entrada. Mezmu hanesan ne’e, komunidade sira balun seidauk kumpri regras hodi fase liman antes tama ba estabelecimento komersial sira ne’e. Ekipa monitorizasaun PDHJ mos nota katak Apotik iha Same la halo operasaun, ne’ebé disfikulta komunidade sira hodi asesu ba aimoruk. Markadu, fatin abastecimento kombustíveis no ofisinas kontinua loke iha Same Villa. 

    Em relasaun ho atendimentu públiku, hospital no klinika sira iha Same Villa kontinua halo atendementu ba públiku, inklui klinika iha Suku Daisua/Simpang tiga. Transportes públicos sira la-halo operasaun no sirkulasaun,  ne’ebé iha ponto balun difikulta movimentu komunidade sira. 

    To’o notisia ida ne’e hatun, la iha violasaun direitus umanus iha área Same Villa. 

    Kliente fase liman ho sabaun antes tama loja iha Same.

    *Fim. Kontaktu: 77131982