• Keixas 197 mak PDHJ simu iha Janeiru-Dezembru 2016

    Dili – Bazeia ba artigu 27 lei inan Timor-Leste nian, ne’ebé preve ona kona-ba ezistensia Provedoria dos Direitos Humanos e Justiça (PDHJ) núdar órgaun independente ne’ebé iha knaár atu hare no buka hatan ba sidadaun sira nia problema ne’ebé sakar poder públiku sira no atu hare lolos hahalok sira ne’ebé tuir lei no halo prevensaun no hahu prosesu tomak hodi haburas fali justisa, no mós iha kompeténsia atu hare kazu konkretu sira, biar la iha kbi’it atu hakotu lia nian, maibé nia hato’o lia menon ba órgaun kompetente sira.
    Lei númeru 7/2004 Estatuto PDHJ artigu 3 alineia (1) kona-ba ambitu atuasaun PDHJ nian ba atividade sira entidantes públikus nian, partikularmente governo nian, Polisia Nasional Timor-Leste (PNTL), Servisu Prizaun nian no Falintil-Forsa Defesa Timor-Leste (F-FDTL).
    Diretor Diresaun Asistênsia Públika (DAP), Sr. Silvino Saldanha Pereira hateten katak, iha tinan 2016 hahu husi Janeiru to’o Dezembru, PDHJ liu husi Diresaun Asistênsia Públika (DAP) rejista keixas hamutuk 197. Husi 197 keixas ne’e, keixa kona-ba violasaun direitu umanus hamutuk 85 keixas no keixa kona-ba violasaun governasaun diak hamutuk 112 keixas.
    Diretor hatutan katak, husi 197 keixas ne’e hetan ona desizaun husi Komite Jestaun Keixas (KJK) hodi Loke Investigasaun ba keixas ho tipu Violasaun Direitus Humanus no Violasaun Governasaun Di’ak hamutuk 96, loke Refere hamutuk 10, signifika haruka ba Instituisaun kompetente hodi rezolve kazu nee iha 30 dias nia laran, karik iha 30 nia laran instituisaun la foti medidas ba keixa ne’e PDHJ halo fali investigasaun ba keixa ne’e. Loke ba Mediasaun no Konsiliasaun hamutuk 24, Taka Arkivu hamutuk 27 tamba latama ba mandatu PDHJ nian, Taka Haruka hamutuk 17 haruka ba instituisaun kompetente hodi rezolve keixa ne’e no PDHJ sei lahalo prosesu ba keixa ne’e. Adia hamutuk 11 hodi kompleta informasaun ba keixa ne’e no Seidauk Avaliasaun Preliminar hamutuk 14, katak sei halo avaliasaun ba keixa ne’e tama ba PDHJ nia mandatu ka lae. Diresaun refere mos tama konta ba servisu Monitoriza ba Rekomendasaun ne’ebé PDHJ hasai ba Ministériu sira hodi implementa. Rekomendsaun husi rezultadu Investigasaun hamutuk 19 iha 12 implementa ona 3 implementa ho parsial, 4 sei iha prosesu. Kona-ba rekomendsaun ba rezultadu monitorizasaun iha 7 iha 2 implementa no iha 5 sei iha prosesu.
    Eis Xefi Departamentu Mediasaun no Konsiliasaun ne’e esplika tan katak, husi 197 keixas ne’ebé tama iha PDHJ , mai husi Kapital Dili no mos husi Munisipius sira, maibé maioria keixas mai husi Munisipiu Dili ho total 130 keixas. Husi 130 keixa ne’e hato’o husi feto 25, mane 100, Inisiativa Provedor 4 no anonimo 1.
    Noentantu, PDHJ establese nia edifisiu iha Rejiaun 3 inklui RAEOA. Rejiaun Leste kompostu Munisipio Lautem, Viqueque, Manatuto no Munisipio Baucau simu keixas hamutuk 16, Rejiaun Central kompostu husi Munisipiu Manufahi, Aileu no Munisipio Ainaro simu keixas hamutuk 23, Rejiaun Oeste kompostu husi Munisipio Bobonaro, Ermera, Liquiça no Munisipio Covalima simu keixas hamutuk 8 no Rejiaun Administrativu Espesial Oe-cusse Ambeno (RAEOA) simu keixas hamutuk 21.
    Diretor mos informa tan katak, Provedoria mos estabelese kaixa keixa iha Postu Administrativu hotu iha teritorio Timor-Leste, intensaun hodi fasilita ema pessoal ka koletivu bele tau sira nia keixa iha kaixa keixa ne’e karik sira nia distansia ka kbi’it selu kareta hodi mai hato’o keixa iha PDHJ nasional no Regional sira dook husi sira nia hela fatin. Kaixa keixa sira ne’e hetan kontrola diretamente husi oficial PDHJ mak servisu iha PDHJ Regional.
    Liu husi meus ida nee, PDHJ enkoraja ba ema pessoal ka koletivu ne’ebé mak hetan violasaun ba nia direitu humanus no violasaun ba boa governasaun husi entidades públiku sira persiza hato’o keixa ba Provedoria Diretitus Humanus no Justisa.