• PDHJ Sei Halo Audensia Públika Konaba Rezultadu Monitorizasaun “Sistema Justiça”Iha Area Fronteira

    Dili – Provedoria dos Direitos Humanos e Justiça (PDHJ) liu husi Diresaun Direitus Humanus, Departamentu Monitorizasaun no Advokasia hala’o ona atividade monitorizasaun no produz relatoriu ida ho isi temátiku Sistema Jusitisa iha Área Fronteira “Direitu Komunidade Asesu ba Justisa iha Área Fronteira” ne’ebé komponente husi Direitu Sivil no Politiku.

    Dr. Silverio Pinto Baptista hateten katak, tuir rezultadu monitorizasaun ne’ebé realiza tiha ona husi ekipa Monitorizasaun sira hatudu katak, kazu Violensia Domestika a’as liu ho tatal 32 % kompara ho kazu sira seluk. Tuir mai kazu hadau malu rai 18 %, integridade fízika 15 %, naok 12 %, violensia sexual 9 %, divorsiu 9 %, no kazu oho malu no defamasaun ho persentazen ne’ebé kiik tamba tipu kazu rua ne’e ladun akontese.

    Provedor hatutan katak, ekipa Monitorizasaun identifika mos meius atuasaun Polisia ba kazu ne’ebé akontese no identifika partisipasaun Polisia Komunitaria hodi sosializa informasaun ba komunidade relasiona ho papel Polisia iha komunidade nia let, no meius resolve problema ne’ebé mak komunidades iha fronteira ho nia numeru persentajen hatudu katak 77 % respondente hili dalan informal hodi resolve problema no 24 % hili dalan formal. Ho razaun hili dalan informal tamba 50 % respondente hateten sansaun  ne’ebé aplika hanesan fó multa sufisiente hodi responde ba sira nia nesesidade, 24 % mak hateten meius ne’e bele hametin liu tan relasaun familia no 7 % deit mak hateten katak meius tradisional nudar oportunidade hodi fó perdaun ba malu.

    Provedor mos dehan katak, atividades Monitorizasaun ne’e, hahu iha Marsu 2014  to’o Setembru 2015 no fatin ba monitorizasaun hala’o iha Munisípiu Bobonaro Postu Administrativo Lolotoe iha Suku ne’ebé nia área besik iha liña fronteira mak  Suku Gildapil no Lebos no Munisípiu  Covalima Postu Administrativo Fatululik Suku Taroman no Fatululik no Rejiaun Administrativo Especial Oe-cusse-Ambeno (RAEAO) Postu Administrativu 4 mak hanesan, Nitibe, Pante Makasar, Passabe no Oe-silo. Iha Suku Abani, Bene-Ufe, Bobometo, Lele-Ufe, Nipani, Malelat no Costa, ho razaun fatin refere dók husi kapital Dili no besik liu ba fronteira entre Timor- Leste no Indonesia.

    Provedor mos subliña tan katak, metodolojia ne’ebé monitorizasaun sira uteliza mak hanesan uza kuesioner, entrevista direita ba benefisiariu sira no observa direita. No grupo alvu ba monitorizasaun ba área tolu ne’e ho total ema nain 124 kompostu husi mane 62 no feto 62 ne’ebé mak hela iha área fronteira.