• Rezultadu Monitorizasaun Ba Atividade Kampaña no Eleisaun Prezidenste Periodu 2017-2022

    Provedoria dos Direitos Humanos e Justiça (PDHJ) núdar instituisaun independente Estadu nian ne’ebé estabelese hodi proteje no promove direitus umanus no promove governasaun di’ak iha Timor-Leste.

    Relasiona ho atividade festa demokrasia eleisaun prezidensial nian ne’ebé realiza hodi hili prezidente foun Repúblika Demokrátika de Timor-Leste ba periodu 2017 to’o 2022, ekipa monitorizasaun PDHJ desloka ba Munisipiu 12 no Rejiaun Administrativu Espesial Oe-cusse-Ambeno (RAEOA) hahu husi loron 3 to’o 22 Marsu 2017, hodi halo monitorizasaun ba atividade kampaña no eleisaun prezidensial.

    Objetivu husi atividade monitorizasaun ne’e,
    1. Garante transparensia no justisa iha festa demokrátika ida neé
    2. Asegura katak direitu polítiku sidadaun timoroan sira implementa duni tuir padraun internasional nebeé regula iha Paktu Internasional konaba direitu sivil no polítiku.
    3. Haré neutralidade funsionalismu públiku hodi labele involve iha kampanã polítika
    4. Detekta iregularidade no mál administrasaun konaba uzu sasán estadu husi parte ajente públiku sira.

    Rezultadu husi ekipa monitorizasaun antes, durante no depois atividade eleisaun ekipa Monitorizasaun husi PDHJ nota katak ;
     1. Iha Munisipiu balun mosu indikasaun violasaun direitus umanus ne’ebé komete husi kandidatu prezidente balun durante atividade kampaña.
     2.  Partidu polítiku balun obriga no ameasa komunidade iha RAEOA hodi partisipa iha kampaña no vota ba sira nia kandidatura.
     3. Partidu polítiku balun ameasa ba professores kontratadu iha RAEOA atu hapara sira nia kontratu wainhira la tuir atividade kampaña.
     4. Kandidatu balun hala’o atividade kampaña besik liu ho edifisiu públiku hanesan eskola ne’ebé akontese iha Munisipiu Lautem, Viqueque no Bobonaro ho nune’e prejudika tebes ba prosesu aprendijajen.
     5. Iha funsionariu públiku balun partisipa atividade kampaña durante oras servisu
     6. Iha funsionariu públiku balun utiliza patrimoniu estadu nian durante kampaña
     7. Motorizada barak la uza sapa matrikula durante partisipa kampaña. Ida neé hamosu deskonfiansa motorizadas refere sasán estadu nian.
     8. Fatin kampaña ne’ebé foer depois kampaña
     9. Maioria komunidade sira seidauk asesu ba informasaun kona-ba servisu eleitoral husi STAE iha sira nia fatin.
     10. Númeru votante balun mak seidauk hatene kona-ba prosesu eleisaun.
     11. Maioria eleitor foun ne’ebé ekipa monitoring entrevista hato’o katak seidauk hetan koñesimentu di’ak kona-ba oinsa atu vota.
     12. Profisional saúde no pasiente balun la tuir votasaun nuneé sira lakon sira nia direitu de votu.

    Husi faktus ne’ebé mensiona iha leten, ekipa Monitorizasaun PDHJ nian halao entrevista ho komunidades sira kona-ba sira nia konesimentu ba prosesu eleitoral sei menus ka la iha informasaun ka la iha edukasaun sívika kauza ema barak la tuir eleisaun ho total 214 mil i tal.