• PDHJ Destaka Ofisial 47 Halo Monitorizasaun Ba Eleisaun Antesipada

    Dili : Iha loron 10 Abril 2018, instituisaun kontrolu ba eleisaun antesipada mak hanesan Provedoria dos Direitos Humanos e Justiça (PDHJ), Komisaun Anti Korrupsaun (KAK), Komisaun Funsaun Publika (KFP) no Komisariu Nasional Direitu Labaraik (KNDL) realiza konferensia ba imprensa hodi publika ba públiku katak, ekipa konjunta entre instituisaun 4 ne’e destaka ba Munisipiu 12 no Rejiaun Administrativa Espesial Oe-cusse Ambeno (RAEOA) atu halo observasaun no monitorizasaun ba atividade kampaña antes, durante no depois eleisaun tuir orario ne’ebé determina ona husi Comisaun Nasional Eleisaun (CNE).

    Provedor Dr. Silverio Pinto Baptista, iha konfrensia imprensa hateten katak, objetivu husi deslokasaun ekipa monitorizasaun ba terreno hodi garante transparensia no justisa iha festa demokrátika ida neé, asegura katak direitu polítiku sidadaun timoroan sira implementa duni tuir padraun internasional nebeé regula iha paktu internasional kona-ba direitu sivil no polítiku, haré neutralidade funsionalismu públiku hodi labele involve iha kampanã polítika iha oras de servisu maibe ba funsionariu públiku ne’ebé hetan ona autorizasaun husi KFP por eskrita sira iha diretu atu partisipa, no detekta iregularidade no mál administrasaun kona-ba uzu sasán estadu husi parte ajente públiku sira ba interese privadu ka grupu.

    Provedor, hatutan katak knár ne’ebé ofisial sira halao durante prosesu observasaun no monitorizasaun nia laran mak hanesan atu hare deit ba iha aréa rua ne’ebé importante maka direitus umanos no mos boa governasaun.

    Enkuantu iha aréa direitus umanus nian atu hare katak, sidadaun hotu-hotu presta sira nia direitu ba iha kampaña no vota nian lao ho livre no sira hetan asesu hotu-hotu garante tuir lei ne’ebé iha ka lae. Purtantu iha aspeitu boa governasaun nian atu hare katak oinsa atu halo prevensaun ba iha akontesementu ne’ebé ke iha, ezemplu hanesan uza patrimoniu estadu ou funsionariu públiku ne’ebé durante tempu kampaña tuir maibe la ho justifikasaun.

    Iha konfrensia ne’e, Provedor husu ba iha lideransa maximu partidus politikus iha diresaun nasional atu bele fó orientasaun ba militantes no simpatizantes partidu politikus ne’ebé hanesan funsionaariu públiku atu labele uza patrimoniu estadu hodi apoia ba kampaña.

    Nia hatutan, ofisial sira hala’o knár bazeia ba estatutu PDHJ ne’ebé iha tanba, PDHJ hanesan instituisaun estadu ne’ebé independente no hala’o nia knár tuir estatutu ne’ebé iha, entaun iha ne’eba importante maka halo monitorizasaun ba iha direitus umanus no mos boa governasaun ninian durante prosesu tomak ba iha kampaña no eleisaun nian.

    Prezidente Komisaun Funsaun Publika (KFP), Prof. DR. Faustino Cardoso Gomes, M. Si hateten katak, KFP nia kna’ar iha aktu kampaña no aktu eleitorais atu haree oinsa funsionariu públiku sira nia partisipasaun ne’ebé ho responsabilidade sívika no sai hanesan exemplar ba sidadaun eleitor sira seluk.

    Prezidente hatutan, KFP oras ne’e dadaun haruka ona sirkular ba Ministério hotu-hotu nomos órgaun públikus estadu nian hodi fó alerta ba importansia kumprimentu legais bainhira funsionariu ida kandidata a’an iha lista kandidatura 8 ne’ebé mak iha.

    “Ita hotu hatene katak, iha lista kandidatura partidu konkorente 8 hamutuk ema nain 720, husi total kandidatura hirak ne’e mak 20 % mai husi funsionariu públikus”, dehan Prezidente KFP.

    Tribunal Rekursu haruka ona kopia lista sira ne’e ba Komisaun atu verifika ema ne’ebé tama kategoria funsionariu públikus. Tanba Komisaun iha baze de dadus kona-ba funsionariu públiku sira hotu, no ikus mai KFP identifika duni iha funsionariu hamutuk 184 ne’ebé tama iha lista kandidatura 8.

    Husi 184 ne’e, 50 kompostu husi funsionariu públikus ne’ebé hetan ona lisensa espesial sem vensimentu núdar deputadus, membru governo, ho sira ne’ebé fó apoiu tekniku iha gabinete membru governu sira idak-idak nian. 134 núdar funsionariu sira ne’ebé sei ativu hela iha funsaun publika, durante ne’e, seidauk hetan lisensa espesial sem vensimentu.

    Husi númeru ne’e, Komisaun simu no hasai ona lisensa espesial sem vensimentu ba kandidatus funsionariu públikus ne’ebé tama iha lista kandidatura sira nain 26 tamba lei parlamentar nian asegura direitu ba sira atu kontinua hetan vensimentu durante kanpaña loron 30.

    Iha nain 4 ne’ebé husu lisensa sem vensimentu, mai husi funsionariu ne’ebé la tama iha lista kandidatura, maibe sira núdar ekipa susesu lista ne’ebé mak iha, to’o ohin loron iha ona funsionariu 30 ne’ebé hetan ona lisensa husi KFP bazeia ba rekerimentu ne’ebé sira hatama hodi partisipa ativamente iha aktu kampaña eleitoral ne’ebé hahu husi loron 10 Abril to’o 9 Maiu 2018.

    Iha oportunidade hanesan, Ofisial Komisaun Nasional Direitu Labarik (KNDL), Cipriano das Neves hateten, iha kampaña tinan kotuk Komisaun identifika iha partidu balun konsege mobiliza labarik sira hodi ativu iha atividade partidu nian. Iha tinan ne’e, Komisaun mantein hare nafatin ba aktus hirak ne’e maibé to’o agora Komisaun rasik rekoñese seidauk iha lei propriu atu bele regula hodi bandu labarik sira labele envolve iha atividade partidu nian.

    Entretantu Diretur Jeral Prevensaun KAK, Rosario de Araújo hateten, KAK iha ekipa 3 iha parte Leste, Oeste no Norte, ne’ebé monitoriza nafatin atividade eleisaun antesipada to’o remata no koko atu hare failansu sira ne’ebé akontese iha tinan kotuk liu ba. KAK hakarak hare prinsipal liu ba utelizasaun patrimonia estadu nian, liu-liu liga ba kodigu penal 296 katak, sasan estadu ne’ebé atribui ba ema ida atu utiliza ho responsabilidade no sei la bele entrega fali sasan ne’e ba ema seluk. KAK tau nafatin atensaun ba funsionariu públiku sira katak sasan estadu sei la troka ba mai hanesan hasai xapa matrikula ida ba tau iha seluk.