Suai– Iha loron 19 to’o 22 Outubru 2015, PDHJ nia ofisial sira hetan treinamentu kona-ba Direitus Humanus no Dezenvolvementu ne’ebe Suporta husi Unidade Asesoria ba Direitos Umanus ONU nian iha Timor Leste.
Adjuntu Provedor ba área Direitus Humanus, Dr. Horacio de Almeida hateten, “objetivu husi treinamentu ne’e hodi hakbit ka haforsa no haklean koñesimentu ofisial PDHJ mais avansadu konaba Diretu Ekonomia Sosial no Kultura (DESK) maibé fokus liu ba Despeju liga ba eviksaun, rai no uma”, para iha future PDHJ halo intervensaun diak iha asuntu ne’e.
Adjuntu Provedor hatutan katak, razaun aktividade hala’o iha Munisipiu Covalima tanba iha mos aktividade visita ba terenu (Field Visit) ne’ebé hala’o iha loron 21 Outubru 2015, ofisial sira halo monitoring ba Projeito tasi mane (Airporto, Suply base/baze fornesimentu no Auto-strada ) no uma MDG’s ba ema kbit laek sira.
Iha fatin hanesan Sra. Anjet Lanting, UN Adviser husi Unidade Asesoria ba Direitos Umanus ONU nian iha Timor Leste hateten katak, treinamentu Direitus Humanus no Dezenvolvimentu hanesan treinamentu ba dalarua nian ne’ebé koalia konaba Direitu ba rai liga ba instrumentu internasional no lei nasional liu-liu konaba asuntu Despeju no uma adekuadu.
Sra. Filomena Maria Fatinama Dias, Xefe Depertementu Monitorizasaun no Advokasia Direitus Humanus hatete, treinamentu ne’e importante tebes hodi hasa’e nia koñesimentu diak liu tan konaba despeju administrativu no dever governu nian antes, durante no depois de despeju.
Filomena hatutan, durante treinamentu iha mos seksaun field visit ba terenu hodi observa situasaun real komunidades nian ne’ebé afetadu ba mega projetu iha Munisipiu Covalima.
Sr. Januario dos Santos Pereira, Diretor Interino PDHJ Delegasaun Terretorial Munisipiu Maliana dehan katak liu husi treinamentu ne’ebé simu ona, sei halo monitoring ba Munisipiu Covalima, Ermera, no Bobonaro hodi hare ba Diretu Ekonomia Sosial no Kultura.
Entretantu iha tempu field Visit komunidade informa ba ekipa PDHJ ne’ebé akompaña husi Adjuntu Provedor katak Komunidade sira iha Aldeia Loholari preokupa tebes ho mate ruin ne’ebé estadu atu muda ba rate foun, depois ke la iha mekanismu diak hodi halot ou lori ba fatin alternative ne’ebé mak kondusivel, no komunidade hato’o ona preokupasaun ne’e ba autoridade maibe laiha reasaun hosi autoridade.
Maske sei iha seksaun treinamentu iha tempu ne’eba komunidade husu prezensa PDHJ hodi hare prosesu ke’e rate sira ne’e . Bazeia ba rekerementu komunidade ba PDHJ, PDHJ koloka kedas ekipa 1 tun direita ba fatin akontesementu hodi monitoriza.
Iha Monitoring momentu ne’eba, Adjuntu Provedor halo intervensaun direita hodi kontaktu direita ba autoridade liu husi Vice Ministra Saúde, MSS, Administrador no Sekretario Suku Matai hodi hare ba asuntu no preokupasaun komunidade nian.
Momentu neba kedas, Director Saúde Munisipiu, Sekretario Administrador, Veteranus, Timor Gap nia reprezentante, Doutor (mediku), tun direita ba fatin hodi resolve kedas preokupasaun komunidade, iha mos kareta ambulancia no caro funerariu tun direita ba fatin no lori kaixaun hodi tau mate ruin sira.
Diretur Saúde Munisipiu Covalima kontaktu mos ba Director Geral Ministériu Saúde atu koloka forensik sira husi Dili mai to Suai hodi identifika mate ruin sira ne’e, tanba iha mate ruin barak mak ninia tinan ne’e menus husi tinan 10 ne’e iha risku ba saude. Importante liu mak tenke halo tratamentu ho dignu.