• PDHJ Halo Monitorizasaun Ba Atuasaun PNTL Hasoru Vendedores Ambulante

    Dili : 5 Abril 2019, Provedora, Dra. Jesuina Maria Ferreira Gomes, akompaña husi Provedora Adjunta ba área Direitus Humanos, Sra. Benicia Eriana Magno no Xefi Gabinete, Diretores no Ofisial Monitorizasaun Diresaun Fiskalizasaun no Rekomendasaun, realiza atividade konferensia imprensa hodi publika ba públiku kona-ba atividade PDHJ halo monitorizasaun ba manifestasaun husi Movimentu Sosial Timor-Leste (MSTL) no Vendedores Ambulante sira iha edifisiu Parlamentu Nasional nia oin, iha loron 2 no 3 Abril 2019.

    Provedora hateten katak, objetivu husi monitorizasaun ne’e, atu identifika vitima husi vendedores ambulante no MSTL ne’ebé kanek no sofre. Entrevista ho parte relevante husi manifestasaun ne’e inklui vitima husi vendedor, membru Movimentu Sosial no Segundo Komandante Munisipiu Dili, Identifika no observa membru husi Movimentu Sosial ne’ebé detein iha sela polísia, Caicoli-Dili. No hato’o rekomendasaun ba parte kompetente sira atu nune’e bele evita kazu hanesan la akontese iha futuru.

    Iha loron Tersa, 02 Abril 2019, Polisia Nasional Timor-Leste husi Munsipiu Dili halo atuasaun ba Movimentu Sosial Timor-Leste ho vendedores ambulante sira ne’ebé halo marsa pasífiku husi Largo Lecidere to’o mai iha edifisiu Parlamentu Nasional. Objetivu husi marsa ba iha Parlamentu Nasional nian edifisiu ne’e, mak lori dokumentu petisaun kontra ka husu anulasaun ba notifikasaun husi Autoridade Munisipiu Dili ne’ebe publika iha loron 11 Marsu 2019 no entrega petisaun ne’e ba iha Sekretáriu Jeral Parlamentu Nasional.

    Hafoin Porta Voz husi marsa pasifiku ne’e entrega tiha petisaun ba reprezentante husi Gabinete Sekretáriu Jeral Parlamentu Nasional, partisipante-sira iha marsa ne’e mos bo’ok a’an no haksumik a’an husi edifisiu Parlamento Nasional nia oin. Haktuir ba sasin sira katak, polísia Munisipiu Dili derepente mosu iha edifisiu nia oin no ho forsa sem iha dialogu ho organizador-sira dispersa partisipante-sira iha marsa ne’e. Forsa ne’ebe uza makse kilat gas lacromojenio hodi ameasa partisipante-sira no tiru gas lakrimojenio.

    Rezultadu monitorizasaun ne’ebe Diresaun Fiskalizasaun no Rekomendasaun hetan inklui:

    1. Husi atuasaun tiru gas lakrimojêniu ne’e rezulta Sra. Madalena Mesquita (idade 51) vendedoraida ne’ebé kanek iha rentos no Moizes Soares Magno hetan hakanek liman sikun no bubu no ema nain lubuk ida mak hetan problema ho respirasaun.
    2. Husi atuasaun ne’e hamosu indikasaun violasaun ba direitus umanus liga ba direitu seguransa liberdade no integridade fizika tamba tiru gas lakrimojenio diretamente ba ema barak ne’ebé partisipa iha manifestasaun ne’e la tuir eskada forsa tatika PNTL.

    Bazeia ba Lei Nu. 7/2004 artigu 35 katak PDHJ ezerse nia funsaun sira bazeia ba kesar ka deklarasaun sira ne’ebe ema individu ka koletivu aprezenta no hosi ninia inisiativa rasik.

    Ho ida ne’e Provedor sei loke investigasaun ba kazu ne’e ho inisiativa rasik hodi hare kona-ba lejitimidade atuasaun PNTL nian proporsional no nesesariu ka lae.

    Rekomendasaun

    Komando Geral PNTL

    1. PDHJ rekomenda ba Komando Geral PNTL atu atua situasaun no kumpri ba padraun uza forsa nian iha Dekretu Lei Nu. 43/2011 kona-ba Rejime Juridiku Uza Forsa.
    2. PDHJ rekomenda ba Komando Geral PNTL atu fornese formasaun regularmente kona-ba uza forsa tuir padraun direitus umanus;
    3. PDHJ rekomenda ba Komando Geral PNTL atu fo instrusaun ba ajentes iha terrenu atu kumpri lei no respeita ba direitus umanus.

    Ministerio Interior

    PDHJ rekomenda ba Ministerio Interior atu fornese ekipamentu adequadu ba PNTL hodi halo atuasaun tuir lei no fornese formasaunregularmente oinsa atu utiliza ekipamentu sira ne’e tuir sirkunstansia iha terrenu, nune’e atuasaun sira-ne’e haktuir ba lei no respeita ba direitus umanus.

    Ministerio Administrasaun Estatal

    PDHJ rekomenda ba Ministeriu Administrasaun Estatal no Autoridade Munsipiu Dili atu buka solusaun ne’ebe justu ba vendedor-sira, identifika no solisiona fatin ba vendedor ambulante-sira.

    PDHJ sei fasilita enkontru entre MAE, autoridade munisipiu Dili ho instituisaun relevante seluk hodi buka solusaun ba problema vendedores ambulante.

    Liberdade reunion no manifestasaun

    KRDTL artigu 42 (2) : a todos é reconhecido o direito de manisfestação, nos termos da lei. Ne’e duni husu ba organizasaun/ movimentu/ema individu hotu ne’ebe atu organiza ka halo manifestasaun pasífika atu kumpri lei nú. 1/2006 hodi fó konhesimentu/ notifikasaun ba PNTL tuir tempu determinadu ho objetivu PNTL bele fó seguransa no protesaun ba minifestantes sira no halo prevensaun ba ema individu ka koletivu ne’ebe iha intensaun atu infilra no estraga manifestasaun.

    Atu hetan paz, estabilidade no atinji dezenvolvimentu economia, ita hotu tenki respeita ba lei no direitos umanus.