• pdhj nia monitorizasaun iha partido balun obriga komunidade atu rejistu ba sira nia partido

    Date : 15-06-2012

    Dili- Bazeia ba informasaun ne’ebé  ekipa monitor Provedoria dos Direitos Humanos e Justiça (PDHJ) iha Distritu Lautem simu husi komunidade sira iha Aldeia Nakroma Suku Fuiloro katak, iha partidu politik balun tama sai uma hodi obriga komunidade sira iha aria refere atu rejistu ba partidu refere. Nune,e mós Partidu refere promete ba komunidade sira katak, wainhira partidu ne’e manan iha eleisaun Parlamentar 2012, kada familia ida sei hetan osan ho montante $ 300.00 kada fulan-fulan.

    Kona-ba Liberdade reuniaun no asosiasaun nian, tuir informasaun ne,ebé ekipa monitor PDHJ iha Lautem informa katak, informasaun ne’ebe simu husi Chefe do Suco Parlamentu katak, molok tama ba kampaña eleisaun Parlamentar, komunidade sente hakfodak, tauk no trauma tanba, iha partidu politiku balun fahe motorizada, telefone no pulsa ho kuantia dolares rua nulu ($ 20.00) ba strutura partidu politiku balun iha Aldeia Soekili, Iparira, Layara no Aldeia Moro inklui mos ba komunidade balun iha Distritu Lautem.

    Entretantu tuir komunidade balun iha Aldeia Moro-Lautem hatoó sira-nia lamentasaun ba ekipa monitorizasaun PDHJ katak sira sente la kontente tanba hare partidu politiku ne’ebé lori telefone no pulsa ho kuantia dolares rua nulu ($ 20.00) hodi fahe ba komunidade balun ne’ebe hakarak tuir sira nia partidu.

    Kona-ba Imparsialidade no neutralidade tuir ekipa monitorizasaun PDHJ nian iha distritu 12 nota katak durante kampaña eleisaun Parlamentar 2012, parte CNE, STAE no PNTL hala’o sira nia kna’ar ho imparsial no neutral, tanba parte sira ne’e fo atendementu maximu ne’ebe hanesan ba kampaña husi partidu politiku sira hotu. Monitor PDHJ iha Distritu Covalima mos relata katak autoridade sira iha Distritu Covalima halao sira-nia knaar ho imparsialidade no neutralidade nuneé halo tratamentu hanesan ba partido hotu-hotu.

     

    Kona-ba utilizasaun Patrimonio do Estadu iha aktividade kampaña ekipa monitorizasaun PDHJ iha distritu kontinua detekta katak apoiantes, simpatizante sira balun mós utiliza patrimóniu estadu nian. Hanesan iha Enklave Oecuse monitor sira detekta katak Kareta Estadu ho marka Pajero mutin (PN-1) no Hi-Lux (PN-79) no mós simpatizantes no apoiantes utiliza motorizadas governu nian husi funcionáriu públiku sira ne’ebé partisipa iha aktividades kamapana Partidu PD maibé motor hirak neébé sira utiliza hasai hotu xapa matríkula.  Iha loron 13 Junu 2012 ekipa monitorizasaun PDHJ iha Aileu mos detekta hetan motorizada ida ho marka 4938 G mai husi Tranzitu Animal Laulara nian ne,ebe tula Organ hodi mai toka iha kampaña CNRT nian iha Laulara.

     

     

    Alein de partidu balun uza patrimonia estadu hanesan motor no kareta, ekipa monitorizasaun PDHJ iha Aileu identifika katak iha loron 10 Juñu 2012, Partidu CNRT uza fatin publiku hanesan EP no 2 Manukasa, Lequidoe, hodi halo kampaña politika, uza mos meza no kadeiras eskola nian ba kampane refere. Utiliza eskola refere, fasilita husi Diretor Eskola. Nune;e mós iha loron 13 Junu 2012 ekipa monitorizasaun detekta hetan katak, Diretor EP S. Pedro S. Paulo Madabenu no Ensino Pre Sekundario inklui mestri sira envolve mos iha kampane refere hodi utiliza meza no kadeira eskola nian ba kampaña Partidu CNRT nian. Nuneé mos iha loron hanesan (13/6/2012) fatin kampaña Partidu CNRT neébé halo besik liu, iha klinika Madabenu nia sorin ida neé bele fó impaktu ba prosesu atendementu públiku.

    Kona-ba involvimentu funsionariu públiku iha atividade kampaña monitor PDHJ iha Oecuse mos identifika katak kampaña ne’ebé realiza husi Partidu PSD iha mós funcionáriu sira ne’ebé  involve-an no sai hanesan ekipa susesu ba partidu refere. Funsionariu hirak neé husi ministeriu sira hanesan, Ministeriu Saude, Ministeriu Agrikultura no Peskas, Ministeriu Edukasaun no Sekretariu do Estadu no Seguransa.

    Tuir observasaun jeral ekipa monitorizasaun sira iha distritu 12 hahu husi loron primeiru kampaña toó loorn 14 fulan junu 2012 katak situasaun seguransa laó normal no hakmatek hanesan antes de loron kampaña.

    Hanesan iha Distritu Viqueque ekipa monitorizasaun PDHJ dada lia ho komunidade iha fatin kampaña (Watucarbau) iha loron 8 Juñu 2012 kona-ba seguransa iha ne’ebá molok kampana no iha situasaun kampana maioria komunidade sira dehan katak la iha diferensa entre kampana no la iha kampana.

    Kona-ba distansia kampaña ho eskola ekipa monitor PDHJ iha Viqueque identifika katak iha loron 12 Junho 2012 Partidu CNRT hala’o kampanha iha Kampo Demokrasia Viqueque Vila. Maibé iha tempu ne’eba ekipa monitorizasaun PDHJ nota katak kampanha refere hala’o ho distansia ne’ebe ladun dook husi eskola 2 mak hensan SMAK no SMPK, ho distansia mais ou menus metro 50.

    Bainhira ekipa dada lia ho professores husi eskola 2 refere profesores sira informa katak sira labele halo prosesu aprendijazen ho diak tanba sound system ne’ebe mak uza husi Partidu CNRT nia volume as/boot tebes no afeta ba prosesu aprendijazen’. Hodi nune’e professores sira haruka alunus sira hakerek deit no laiha esplikasaun ba alunus sira hanesan eskola bain-bain.

    Dr. Rui Pereira dos Santos, Provedor Interino hateten katak, PDHJ sei rekomenda ba instituisaun relevante kona-ba utilizasaun patrimonia do estadu husi apoiantes no simpatisantes husi partidu balun. Kona-ba partidu balun ne,ebé obriga komunidade sira atu vota ba sira nia partido PDHJ sei hato,o rekomendasaun ba orgauns kompetentes tanba kestaun refere krime eleitoral.

    Provedor Interino ne’e hatutan liu tan katak  Provedoria dos Direitus Humanos e Justiça (PDHJ) hanesan instituisaun independente ho funsaun atu proteje no promove direitu sidadaun sira nian no promove governasaun diak nune,e hahalok hirak neébé viola povo nia direitu ida neé presiza hadia atu nune’e prosesu politika no demokrasia bele la’o ho di’ak.

     

    Presiza Informasaun Kontaktu Lady Ximenes, ho númiru telemovel 7304260 ou  3331071