• PDHJ Publika no Entrega Relatoriu Investigasaun Final 2023 ba Instituisaun Relevante

    Provedor Entrega RIF 2023 ba Komandante Operasaun nasionál PNTL, Superintendente Xefe, José Soares
    Dili: Loron, 6 Fevereiro 2024, Provedor de Direitos Humanos e Justiça publika no entrega Relatoriu Final Investigasaun (RIF) sira ne’ebé hala’o iha tinan 2023 ba iha instituisaun relevante sira.
    Liu husi diskursu Provedor de Direitos Humanos e Justiça, Virgílio da Silva Guterres “Lamukan” afirma katak, iha trimestral III, IV 2023, PDHJ halo investigasaun no produs relatoriu investigasaun final hamutuk 79, kompostu husi relatoriu investigasaun final no rekomendasaun. 10 ba violasaun direitus umanus no governasaun di’ak, relatoriu investigasaun ho sujestaun 15, no relatoriu badak arkivu 54.
    Entretantu relatoriu final ho investigasaun sira ne’e relasiona ho violasaun direitos umanus liga ba asaun husi membru PNTL ne’ebé viola sidadaun nia direitu ba liberdade, integridade no seguransa espesifikamente tratamentu aát, kruél no la umanu, no direitu ba moris iha mós asaun husi funsionariu balun ne’ebé pratika asaun administrasaun la di’ak, no ses husi poder. Iha mós relatoriu investigasaun final ho rekomendasaun 6 sei entrega ba Komando Jeral PNTL.
    Ne’ebé maka rekomendasaun ida entrega ba Ministru Administrasaun ESTATAL (MAE), rekomendasaun ida entrega ba Ministra Solidaridade Sosial (MSS), rekomendasaun ida entrega ba Ministra Edukasaun (ME) no rekomendasaun ida entrega ba Ministra Finansas (MF).
    Alende ne’e iha mós relatóriu investigasaun final ho sujestaun ne’ebé katak la akontese violasaun direitus umanus no governasaun di’ak tanba respondente sira hala’o sira nia kna’ar tuir lei no prosedimentu legal ne’ebé iha. Mezmu la akontese violasaun direitus umanus no governasaun di’ak, Provedor hanoin katak bele hato’o relatoriu ida ne’e nu’udar opotunidade importante ba instituisaun respondente, atu halo diálogu ho entidade relevante sira nomos Provedor bele hetan informasaun klean kona-ba prosedimentu, sistema internal ka prátika husi instituisaun publika, no hakarak fahe mós PDHJ ninia opiniaun mekanizmu atu hametin liu tan direitus umanus no governasaun di’ak iha Timor-Leste.
    Relatoriu sujestaun hirak ne’e entrega ba MAE, ME, MSS, Ministru Agrikultura, Universidade Nasional Timor-Leste (UNTL), Prezidente Autoridade Protesaun Sivil inklui Komando Jeral PNTL.
    Iha Trimestre III no IV tinan 2023, PDHJ mós konklui relatoriu arkivu badak 54 kompostu husi relatoriu badak arkivu relasiona ho kazu rejolve ona iha tribunal, PNTL no entidade relevante sira. Kazu hirak ne’e relasiona ho violasaun direitu ba liberdade, integridade no seguransa espesifikamente tratamentu a’at kruel, la umanu, violasaun ba direitu ba privasidade, direitu ba familia, nomos aktu pratika ilegalidade, administrasaun la di’ak no ses husi poder.
    Bainhira instituisaun relevante sira simu ona relatoriu investigasaun final ho rekomendasaun, tenke hato’o informasaun ba PDHJ kona-ba sasukat sira ne’ebé foti atu kumpri ka hala’o rekomendasaun sira ne’ebé hatada ona ne’e iha loron 60 (neen nulu) nia laran, tuir artigu 47.3 husi Estatutu PDHJ, konta husi data simu relatoriu ne’e. karik instituisaun relevante la kumpri ka la hala’o lia menon hirak ne’e, PDHJ bele komunika akontesimentu ida ne’e ba Parlamentu Nasional, tuir artigu 34 no 46 husi Estatutu PDHJ nian.
     
    Iha fatin hanesan Komandante Operasaun nasioanál PNTL, Superintendente Xefe, José Soares hateten, agradese tanba PDHJ hanesan instituisaun independente iha estadu demokratiku de direitu ida ne’e, atu bele halo supervizaun no monitorizasaun ba ajente estadu ne’ebé maka hetan fundus hosi estadu inklui Polisia Nasional Timor-Leste. Nune ajente estadu hotu atu ejerse nia funsaun tenke banati tuir lei inan, lei oan no normas sira hotu, nune’e labele ses husi kompetensia prinsipal sira, atu labele mosu konflitu no violasaun direitus umanus.
    Serimonia ne’e rasik realiza iha Sala Biblioteca PDHJ Caicoli, ho prejensa husi, Provedor Adjunto Governasaun Di’ak, Sr. Rigoberto Monteiro, Provedora Adjunta Direitus Umanus, Sra. Maria Marilia X. C. de O. da Costa, Xefe Gabinete, Sr. Silvino Saldanha Pereira, Inspetor Sr. Claudio do Rego, inklui kargu diretores no Xefia PDHJ, Vise-Ministra Finansas, Felícia Claudinanda Cruz Carvalho, Vise-Ministra Solidaridade Sosial no Inkluzaun(MSSI), Sra. Céu Brites, Komandante Operasaun nasioanál PNTL, Superintendente Xefe, José Soares, Prezidente Autoridade Protesaun Sivil, Sr. Ismael da C. Babo, reprezentante Ministeriu Administrasaun ESTATAL, reprezentante UNTL, reprejentante Ministeriu Agrikultura Pekuária, Peskas no Floresta (MAPPF), reprezentante Ministeriu Edukasaun, Media Nasional sira.