• Provedor De Direitos Humanos E Justiça Realiza Meet The Press Ho Jornalista Hosi Media Nasional Hotu Hodi Fó Sai Rezuldatu Dezempeñu Trimestral Dahuluk 2024 Ba Públiku


    Dili : Loron, 23 Abril 2024, Provedor de Direitos Humanos e Justiça, Sr. Virgílio da Silva Guterres “Lamukan” hamutuk ho Provedor Adjunto, Boa Governação, Sr. Rigoberto Monteiro, no Provedora Adjunta Direitos Humanos, Sra. Maria Marilia X. C. de O. da Costa, realiza Press the Meet ho jornalista huusi media nasional hotu, hodi fó sai rezultadu dezempeñu trimestre dahuluk  (Janeiro, Fevereiro, Março) ba públiku. Entretantu Meet The Press ne’e hanesan enkontru regular ne’ebé maka kada fulan Provedor sei halo ho jornalista sira hodi fó sai dezempeñu no progresu servisu PDHJ nian bai ha públiku.
    Bazeia ba artigu 30 husi Lei númeru 7/2004, alteradu ho Lei númeru 8/2009 ne’ebé koalia kona-ba dever atu informa ba públiku. Provedor de Direitos Humanos e Justiça, tenke informa ba sidadaun sira kona-ba nia atividades sira, kona-ba objetu husi ninia mandatu no tenke disponivel nafatin ba kualker ema ne’ebé mak hato’o informasaun, aprejenta keixa ruma ka husu esklaresementu ruma. Tanba ne’e iha planu operasional PDHJ nian kada fulan sei realiza Meet the Press, hodi fó sai progresu servisu Provedor nian ba iha publiku.  Tuir mai progressu servisu PDHJ nian ba iha Trimestre dahuluk (I) 2024, husi Janeiru, Fevereiru no Março nian maka hanesan tuir mai ne’e:
    I.          Edukasaun no Promosaun ba direitus umanus no boa governasaun
    Servisu Edukasaun no Promosaun kabe ba kompeténsia Diresaun Promosaun no Delegasaun Teritorial Baucau, Maliana, Same no RAEOA hodi halo sensibilizasaun informasaun ba públiku relasiona ho asuntu direitus umanus no boa governasaun. Atividade ne’ebé mak hala’o mak Formasaun entidade públiku no diseminasaun ba estudante no komunidade sira. Nune’e, rezultadu husi atividade hirak ne’e mak hanesan;
    a)         Atividade formasaun ne’ebé hala’o iha trimestre I mak:
    –           organiza no realiza formasaun ba membru BOP-PNTL iha caicoli ho total partisipante hamutuk 25 (M:21, F:4).
    –           Organiza no realiza formasaun ba membru FALINTIL-FDTL sira iha Komponente Naval, Hera ho total partisipante hamutuk 24 (M:23, F:1)
    –           Aliende ne’e DP halo mós aprezentasaun Materia Faze I no II, kona ba Strategia PDHJ hodi Promove no Proteje Direitus umanus no Promove Governasaun Diak ba Funsionariu Foun Rekrutadu Tinan 2023 husi Ministeriu Interior, MTCI no UNTL, ne’ebé realiza iha       INAP,Comoro ho total partidipante hamutuk 91 (M:69, F:22)
    b)         Diresaun Promosaun halo diseminasaun informasaun kona-bá Papel PDHJ, Direitus Umanus báziku, Direitu Labarik no Trafiku Umanus no Violénsia Bazeia ba Jeneru ho total parsitipante hamutuk 164 (M:78, F:88), númeru refere kompostu estudante hamutuk 128 no komunidade 36.
    II.         Servisu monitorizasaun no rekomendasaun
    Diresaun Monitorizasaun no Rekomendasaun no Servisu DT sira iha trimestre I, hala’o servisu monitorizasaun urjente no regular.
    a)         Monitorizasaun ujente mak hanesan tuir mai ne’e:
    1)         Monitorizasaun urjenti ba stock out aimoruk iha Sentru Saúde sira iha Díli hanesan; Comoro, Formosa, Becora, Vera-cruz, INFPM. Inklui iha Munisípiu sira hanesan; Same, Maliana, no Baucau inklui RAEOA.
    2)         Monitorizasaun ba manifestasaun manorin kontratadu no monitoriza prosesu aprendijazen iha eskola sira iha Díli no munisípiu Same, Maliana, no Baucau inklui RAEOA. Relatoriu monitorizasaun hato’o ona ba UAJAP no Provedor hodi halo audiensia ho ME.
    3)         Monitorizasaun ba keixa kazu labarik lakon iha Dili.
    4)         Monitorizasaun ba keixa komunidade suku Bairopite kona-ba tomada de pose chefe aldeia bairopite ne’ebé la tuir dalan lei nian. PDHJ halo ona advokasia ho PAM Dili no Diresaun Nasional Apoiu Administrasaun suku- MAE. Diresaun husi MAE konsidera ona rezultadu advokasia hodi halo reuniaun fila fali ho konselhu suku bairopite.
    5)         Monitorizasaun atendementu passaporte iha MJ.
    6)         Monitorizasaun ba Sentru saude Beiseuk Suai ne’ebé konstrusaun laiha kualidade no la utiliza. Relatóriu konkluidu no envia ona ba MS.
    7)         Monitorizasaun ba despezu administrativu iha eskola São Miguel Arcanjo Comoro-Dili
    8)         Monitorizasaun ba kazu agresaun fízika husi profesór hasoru estudante sekundariu ida iha STM Becora.
    9)         Monitoriza Kazu fronteira Naktuka tanba mudansa polítika negosiasaun fronteira ra-maran entre nasaun RDTL-RI;
    10)       Monitorizasaun kazu inan partu iha odamatan sentru saúde Natarbora.     Sei prepara relatóriu no rekomendasaun haruka ba MS.
    11)       Monitorizasaun ba iha publikasaun mídia jornal diáriu kona-bá vendedor sira faan sasan iha hariis-fatin liur iha merkadu Taibesi          
    12)       Monitorizasaun ba notifikasaun PAM Dili kona-ba planu despeju Administrativu iha bairo Bidaun akadiruhun.
    13)       Monitorizasaun issue temátiku ba atendimentu setor saúde stock out aimoruk, fasilidade no rekursus ema, iha sentru saúde Vera-cruz no Formoza.
    14)       Monitoring prosesu teste ba kandidatu traballadores sira ba Australia iha Manufahi
    15)       Halo Fiskalizasaun ba prosesu pagamentu Subsidiu Idiozu iha Suku Lalisuk no suku CUNHA sub-rejiaun Pante Makassar-RAEOA
     
    b)         Monitorizasaun regular
    1)         DFR- halo monitorizasaun regular ba sela detensaun Polisia Comando PNTL Kaikoli Dili, Eskuadra Becora, Eskuadra Nain Feto, Cristo Rei no Don Aleixo.
    2)         DT Baucau- Monitoring no visita sela detensaun polisia eskuadra Baucau Vila, Quelicai, Watucarbau, Viqueque Vila no Komando Baucau.
    3)         DT Same- monitoriza ba sela detensaun iha komando PNTL munisipiu Manu-fahi
    4)         DT Maliana-
    5)         DT RAEAO- Realiza ona fiskalizasaun ba Ospita Referál RAEOA, Postu Saúde no Sentru Saúde sira iha sub-rejiaun Pante Makassar, Oesilo no Passabé hodi hare’e kona-ba menus rekursu Umanus. Fiskaliza ona Sela Detensaun Komando PNTL RAEOA no Eskuadra Oesilo no Passabe. Halo ona fiskalizasaun ba Sentru Reabilitasaun Sosiál Orfonatu TOPU HONIS KUATETE suku Costa, Pante Makassar-RAEOA.
    III.       Jestaun Keixa
             Servisu Asistensia Públika rejista keixa hamutuk 49 (Violasaun Direitos Humanos (VDH): 18, Violasaun Boa Governasaun (VBG): 31).
             Keixa hirak ne’e rejistu iha PDHJ nasionál hamutuk 31
             DT Baucau hamutuk 4
             DT Same 1
             DT Maliana 10
             DT RAEOA hamutuk 3
    Prosesamentu ba keixa hirak mak hanesan;
             loke ba investigasaun hamutuk 22
             Loke ba Investigasaun- Notisiadu Krime iha 1
             Loke refere hamutuk 5
             loke ba mediasaun hamutuk 3
             taka Haruka hamutuk 9
             taka arkiva iha 1
             seidauk realiza KJK hamutuk 8. Relasiona keixa refere servisu PDHJ distribui ona natifikasaun hamutuk 15 (Not. I: 13, Not. II: 2)
    IV.        Mediasaun
    Servisu Mediasaun halo ona prosesu pre-mediasaun ba Kazu 3 (tolu) iha Munisípiu Díli. Rezultadu hatudu katak kazu 1 (ida) mak taka haruka, kazu 2 (rua) parte II la konkorda no hein prosesu ba iha tribunal.
    V.         Haree tuir rekomendasaun
    Servisu Diresaun Asistensia Públika (DAP) mós halo servisu haree tuir rekomendasaun relasiona Relatoriu Final Investigasaun hamutuk 9 (BG: 3 no DH: 6), ne’ebé lansa iha loron 06/02/2024. Rezultadu hatudu katak, relatóriu rekomendasaun hamutuk 8 mak implementa ho parsial husi entidade respondente hanesan; PNTL, ME no MAE.  No iha relatóriu rekomendasaun 1 mak sei iha prosesu.
     
     
    VI.       Servisu Investigasaun
    a)         Diresaun investigasaun(DI) finaliza Relatoriu Avaliasaun Pre-eliminar (RAP) hamutuk 53 (Direitos Humanos (DH):18, Boa Governasaun (BG) :36. DI mós hala’o ona  investigasaun, iha Munisipiu Liquisa.
     
    b)         Total kazu ne’ebé Diresaun Investigasaun rejista hamutuk 32 (BG:19, DH:13). Kazu pendente 2023 hamutuk 43 (BG:22, DH:21). Nune’e kazu ativu ne’ebé loke ba investigasaun ho total hamutuk 75.
     
    c)         Alende ne’e, diresaun investigasaun finaliza no produs ona relatoriu investigasaun hamutuk 23. Kompostu husi: Relatoriu badak/arkivu 16 (BG 11 DH 5), Relatoriu Investigasaun Final ho rekomendasaun 2 (BG 1 DH 1. Sidauk halo publikasaun) no RIF sujestaun 5 (BG 3 DH 2).
     
    VII.      Kooperasaun nasional no internasional
    a)         Kooperasaun Nasional
    •           Akordu PDHJ-UNDP kona-ba implementasaun promove igualdade no inkluzividade : hametin kapasidade direitus umanus iha Timor-Leste.
    •           Akordu PDHJ ho Ministeriu Administrasaun ESTATAL.
    b)         Kooperasaun Internasional
    –           38th Asian Intergovernamental Commission of Human Rights (AICHR), Lao PDR
    –           Regional workshop on land conflict monitoring in Jakarta, Indonesia (PDHJ Cohost with ANGOC), Land Conflict
    VIII.     Servisu Asisténsia Jurídika
    PDHJ liu husi servisu unidade ekipa juridiku finaliza no submete ona pedidu fiskalizasaun abstrata ba tribunal ba Lei Nú. 20/2023,12 dezembru “Procedimento de Concessão de Indulto e Comutação de Pena”. ekipa mós prepara reklamasaun ba TR relasiona ho pedidu fiskalizasaun abstrata ba lei indultu ne’ebe indefere husi tribunal.
    Aliende ne’e ekipa jurídika mós prepara no submete pareser legal ba asuntu sira hanesan tuir mai ne’e:
             Submete pareser ba Reforma justisa iha Timor-Leste.
             Submete Pareser Projeitu da lei ba PN kona-ba regime juridiku dos exercicio do direitu de petisaun.
             Prepara pareser ba Provedor atu fo esklaresimentu husi pontu de vista juridiku kona-bá keixa reklamasaun husi sidadaun hasoru autoridade edukasaun atu defende sira nia direitu tuir lei Haruka.
             Prepara pareser kona-ba ezijénsia funsionáriu kazuais DNTT, SERVE ne’ebe nia kontratu termina.
             Pareser no nota informativu ba esbosu relatóriu monitorizasaun stock out aimoruk iha fasilidade saúde.
             Pareser no nota informativu ba esbosu relatóriu monitorizasaun kona-bá manifestasaun profesores kontratadu iha ME.
             Pareser ba monitorizasaun perfurasaun no kanalizasaun be mos (BTL-IP).
             Pareser ba monitorizasaun urgente issue inan partus iha odamatan Centru saude Natarbora.
             Finaliza ona pareser no nota informativu ba relatóriu investigasaun nian kompostu husi kazu DH 3 no kazu BG 6.
    IX.       Dezenvolvimentu Instituisionál
    –           Alokasaun orsamentu ba PDHJ iha tinan 2024 ho montante US $2,061,391.00. Taxa ezekusaun to’o iha 27 marsu 2024 atinjé 15.2% (Actual: $ 301,988.08, Obligations: $10,963.12, Commitments: $ 59,186.12)
    –           Realiza prosesu rekrutamentu ba vaga média profisionál, produsaun audivizual no IT senior (sei iha faze entrevista)
    –           30% iha ona esbosu ba relatóriu finanseira no relatóriu atividade hodi hato’o PN no Cámara Contas- Tribunal de Recurso
    X.        Dezafiu
    –           Foin desentraliza funsaun pagamentu ba jestaun orsamentu iha finansas públikas
    –           Limitasaun ba ekipamentu operasional, ekipamentu teknolojia no transporte operasionál iha Nasional no DT sira
    –           Servisu Auditoria seidauk la’o máximu
    –           No seluk tan
    Atividade ne’e rasik realiza iha Sala Biblioteca PDHJ, Caicoli. Partisipa husi Secretariu Ezecutivu PDHJ, Sr. Ambrosio Graciano Soares, Chefe Gabinete, Sr. Silvino Saldanha Pereira, Inspetor PDHJ, Sr. Claudio do Rego, Diretora Investigasaun PDHJ, Sra. Terensia Nunes Maia, Diretora DAP, Sra. Elsa do Rosario Viegas. Inklui Jornalista husi Media nasional mak hanesan, GMN, RTTL, TATOLI, Timor Post, Independent, Dili Post, Neon Metin, Hatutan, Radio Maubere, STL News no seluk-seluk tan.