Bali, Indonézia | 21–23 marsu 2025 — Provedóra-Adjunta ba Direitus Umanus, Maria Marília da Costa, akompaña husi Elsa do Rosario Viegas da Costa, Diretóra Asisténsia Públika, partisipa iha Fórum Prosesu Tuban ne’ebé hala’o iha Bali, Indonézia. Reprezenta Provedoria ba Direitus Umanus no Justisa (PDHJ), Maria Marília mós entre panelista sira ne’ebé hetan konvite iha enkontru rejionál ne’e, ne’ebé halibur partisipante timoroan na’in 15 hosi Timor-Leste no Indonézia hodi haburas diálogu inkluzivu kona-ba konfiansa, rekonsiliasaun, no direitu atu fila.
Fórum loron tolu, ne’ebé hetan apoiu hosi Feto Mediadór Dame sira Sudeste Aziátiku nian (SEAWPM, sigla Ingléz), sai hanesan espasu ida ne’ebé ladun akontese no seguru iha ne’ebé lian sira hosi parte oioin hosi konflitu 1999 nian—inklui eis-kombatente rezisténsia sira, desendente sira hosi grupu pró-autonomia sira, ema dezlokadu sira, no sosiedade sivíl—halibur hamutuk hodi fahe istória sira, lamentasaun sira, no avansu sira ba esplora dame ba tempu naruk. Diskusaun sira destaka trauma ne’ebé seidauk rezolve, falta atu hateten lia-loos ne’ebé inkluzivu, no nesesidade ba justisa no dignidade nu’udar elementu sentrál sira rekonsiliasaun nian. Partisipante sira subliña katak edukasaun no memória istórika tenke hala’o papél hodi taka divizaun entre komunidade sira iha Timor-Leste no sira ne’ebé sei moris iha dezlokasaun iha rejiaun NTT Indonézia nian.
Iha ninia intervensaun, Maria Marília reafirma PDHJ nia kompromisu atu apoia inisiativa sira ne’ebé iha abut iha direitus umanus no rekonsiliasaun, hodi subliña katak pás loloos tenke harii iha fundasaun umanidade ne’ebé fahe, dignidade, no inkluzividade. Fórum ne’e konklui ho partisipante sira ne’ebé konkorda kona-ba pasu konkretu lubuk ida—inklui esbosu Deklarasaun Tuban nian, plataforma rekonsiliasaun ne’ebé lidera husi komunidade, no koordenasaun polítika kona-ba repatriasaun no sidadania—hodi asegura katak prosesu kura no reintegrasaun bele akonteste depois eventu ne’e.
This post is also available in: English